Asean trên bàn cờ giữa Mỹ và Trung

Nhà báo Martin Petty của hãng tin Anh Reuters có bài phân tích về Asean trên bàn cờ giữa Mỹ và Trung Quốc nhân các hội nghị của khối với hai đối tác này ở thủ đô Phnom Penh của Campuchia.

Trò kéo co để tranh giành ảnh hưởng ở đông nam Á giữa Mỹ và Trung Quốc chứng tỏ đang trở thành một phép thử quan trọng cho chiến lược ‘xoay chiều’ về phương đông của Washington trong bối cảnh Bắc Kinh đang củng cố quyền lực kinh tế và quân sự ở ngay sân sau của mình.

Asean là nơi Mỹ và Trung Quốc đang cạnh tranh nhau quyết liệt 

Các nước trong Hiệp hội các quốc gia đông nam Á (Asean), một trong những khu vực phát triển nhanh nhất trên thế giới, đang cân nhắc xem nên chơi những lá bài của mình như thế nào trong lúc Mỹ đang chạy đua với gã khổng lồ Trung Quốc và đang cố gắng khẳng định vị trí của mình ở châu Á.

Các nước chia rẽ

Những động thái lôi kéo dồn dập gần đây của Washington với một số nước Asean, từ Philippines, Thái Lan cho đến Singapore và Việt Nam, tiềm ẩn nguy cơ xung đột với Trung Quốc nhất là khi tranh chấp chủ quyền dễ làm kích động tâm lý và Trung Quốc đang xây dựng lực lượng nhanh chóng ở vùng Biển Đông giàu tài nguyên.

Tuy nhiên với những đồng minh lâu đời của Mỹ trong khu vực và mối quan hệ thân thiết của Trung Quốc với một số nước thành viên Asean thì khối này khó có thể tìm được tiếng nói chung trên những vấn đề có liên quan đến hai siêu cường này tại hội nghị các bộ trưởng ngoại giao trong tuần này ở Phnom Penh.

Lợi ích cá nhân rất có thể sẽ mạnh hơn sự đồng thuận tại hội nghị vốn cũng có sự tham gia của Ngoại trưởng Mỹ Hillary Clinton và Ngoại trưởng Trung Quốc Dương Khiết Trì.

Một số nước sẽ lâm vào thế bí khi không biết làm cách nào để cân bằng các mối quan hệ với hai nước này để được lợi nhiều nhất từ cả hai, trong khi một số nước khác lại tìm cách lợi dụng sự đối đầu Mỹ-Trung như một cơ hội để đạt được những lợi thế kinh tế và quân sự.

Một số nước Asean ngả hoàn toàn về phía Trung Quốc 

Lào, Campuchia và Miến Điện, những quốc gia nghèo nhất trong khối, vẫn sẽ nằm trong quỹ đạo của Trung Quốc nhờ vào những khoản cho vay không kèm điều kiện của họ.

Những nước này rất cần xây dựng cơ sở hạ tầng, hỗ trợ quân sự và làn sóng đầu tư từ các công ty Trung Quốc.

Ngoài ra, Bắc Kinh cũng có quan hệ kinh tế gần gũi với Singapore và Malaysia và đang ra sức ve vãn Thái Lan – một đồng minh quan trọng của Mỹ kể từ Đệ nhị Thế chiến và là một căn cứ của Mỹ trong cuộc chiến ở Việt Nam.

Bắc Kinh đang cung cấp các khoản vay và công nghệ cho Thái Lan để xây dựng một tuyến đường sắt cao tốc, tài trợ hàng trăm học bổng cho sinh viên Thái và gần đây đã đồng ý gửi sang Bangkok 10.000 giáo viên dạy tiếng Hoa.

‘Siêu cường tại chỗ’

Thitinan Pongsudhirak, giám đốc Viện nghiên cứu an ninh và quốc tế của Đại học Chulalongkorn ở Bangkok, nói rằng Thái Lan là một ‘quốc gia trục’ ở Asean vốn có truyền thống thân Mỹ nhưng giờ đây lại ngả về phía Trung Quốc nhiều hơn.

Chiến lược của Trung Quốc ở Thái Lan và một vài nước Asean khác không chỉ là thương mại và đầu tư trước mắt mà là xây dựng mối quan hệ gần gũi để phục vụ cho các lợi ích chiến lược dài hạn.

“Trung Quốc hiện giờ thâm nhập vào khắp đông nam Á... họ là siêu cường ngay tại chỗ,” Pongsudhirak nói, “Đó là quyền lực âm thầm của Trung Quốc mà chúng ta không nhìn thấy. Nó không được thể hiện mạnh mẽ. Họ không nói ra.”

“Trung Quốc có thể đầu tư nhiều hơn nữa (vào quan hệ với Asean) mà không cần được lợi ngay,” ông nói thêm.

Sau một thời kỳ gần như lơ là Asean dưới thời chính quyền Bush, Hoa Kỳ có thể lo sợ rằng họ đang tụt lùi trong khi Trung Quốc đang tận dụng sự tăng trưởng của Asean.

Một số nhà phân tích cho rằng chiến lược châu Á mới của Mỹ là để xua tan quan niệm rằng sức mạnh kinh tế của họ ngày càng suy giảm cũng như quan niệm Trung Quốc vẫn tiếp tục bùng nổ.

Dấu hiệu rõ ràng của việc Hoa Kỳ quay trở lại khu vực cho tới nay là các động thái của giới quân sự với việc Bộ trưởng Quốc phòng của nước này công du đến một số nước hồi tháng trước để loan báo kế hoạch điều chuyển 60% lực lượng chiến đấu của Mỹ trú đóng ở châu Á-Thái Bình Dương cho đến năm 2020. Điều này cho phép Mỹ có thể ‘hành động nhanh nhẹn, triển khai nhanh chóng và linh hoạt’.

Một phần trong kế hoạch này đòi hỏi Mỹ phải sử dụng các cảng ở Philippines, Việt Nam và có thể là Singapore để đổi lại việc huấn luyện và hỗ trợ kỹ thuật cho các nước này.

Hoa Kỳ cũng đang tìm cách thiết lập một trung tâm phản ứng nhân đạo tại sân bay U-tapao, nơi từng là căn cứ của họ trong cuộc chiến Việt Nam trên lãnh thổ Thái Lan.

Tranh chấp chủ quyền

Chiến dịch ve vãn của Washington ở khu vực đã tiếp thêm sức mạnh cho Việt Nam và Philippines, vốn chỉ trích đòi hỏi chủ quyền của Trung Quốc ở Biển Đông, và khởi động các cuộc thảo luận đề nghị Mỹ triển khai máy bay do thám ở vùng biển này.

Theo một số nhà ngoại giao Asean, Trung Quốc rất nghi ngờ về động cơ của Hoa Kỳ và đang vận động rất quyết liệt ở hậu trường để đả bại nỗ lực của Việt Nam và Philippines đề xuất Asean soạn thảo một thông cáo chung về tranh chấp trên biển trong bối cảnh lời lẽ các bên gay gắt trở lại sau một thời gian tạm lắng dịu.

Sự đồng thuận của Asean càng không có khả năng với việc nước chủ tịch luân phiên của Asean Campuchia, đồng minh lớn nhất của Bắc Kinh trong khối và nhận hàng tỷ đô la viện trợ và đầu tư từ nước này, từ chối tham gia, các nguồn tin ngoại giao cho biết.

Asean khó tìm được tiếng nói chung trong các vấn đề có liên quan đến Mỹ và Trung Quốc 

Mặc dù vậy, Trung Quốc và Hoa Kỳ đều giảm nhẹ những lời lẽ về một sự đối đầu địa chiến lược trong khu vực. Cả hai đều hoan nghênh sự hiện diện của nhau ở đông nam Á và tìm cách xoa dịu nỗi lo sợ của Asean rằng ảnh hưởng của họ đang tác động tiêu cực lên khối.

“Trong Asean thường xuyên có một quan ngại về sự canh tranh chiến lược nguy hiểm giữa Mỹ và Trung Quốc,” Kurt Campbell, trợ lý ngoại trưởng Mỹ chuyên trách Đông Á, phát biểu mới đây.

“Chúng tôi có quyết tâm và quyết tâm mạnh mẽ để mọi người thấy rõ rằng chúng tôi muốn làm việc cùng với Trung Quốc,” ông nói.

Trong một cuộc phỏng vấn với nhật báo The Nation của Thái Lan hai tuần trước đây, Thứ trưởng Ngoại giao Trung Quốc Phó Oánh nói Asean là ‘một ưu tiên không thể bàn cãi’ của Trung Quốc.

Tuy nhiên, trong một ẩn ý về sự can dự của Mỹ vào khu vực, bà Phó cảnh báo Asean nên có thái độ độc lập.

“Nếu Asean ngả về một phía thì khối này sẽ không còn ý nghĩa,” bà nói.

Mục đích kinh tế

Giới chức Mỹ nhấn mạnh rằng việc nước này chuyển trọng tâm về châu Á cũng còn vì mục đích kinh tế.

Các nhà ngoại giao Hoa Kỳ cho rằng các tập đoàn của họ đang ngày càng quan tâm đến khu vực đông nam Á và họ được khích lệ trước kế hoạch thành lập Cộng đồng kinh tế Asean.

Tuy nhiên sự đầu tư của Hoa Kỳ ở đây cũng có nghĩa là xâm phạm vào sân chơi truyền thống của Trung Quốc.

Một cuộc gặp gỡ lớn nhất từ trước đến nay trong phạm vi Asean của các doanh nghiệp Mỹ sẽ diễn ra ở Siem Reap vào cuối tuần này – một sự kiện có sự tham dự của Ngoại trưởng Hillary Clinton.

Những động thái như thế là tin tốt lành cho những nền kinh tế lệ thuộc vào Trung Quốc như Lào và Miến Điện – những nước giờ đây đang tìm đến các đối tác khác để đa dạng hóa nguồn đầu tư.

Đa số các nước trong khu vực đều tuyên bố công khai rằng họ không đứng về phía nào trong đối đầu Trung-Mỹ. Một số còn xem điều này là cơ hội vì họ có thể khai thác mâu thuẫn này để đạt lợi ích cho mình.

Khai thác mâu thuẫn

Theo cựu Ngoại trưởng Thái Lan Kantathi Suphamongkhon thì có một quan niệm sai lầm rằng khi Thái Lan xích gần Trung Quốc hơn thì quan hệ của họ với Mỹ cũng xấu đi.

Thái Lan, ông nói, đang ở một vị thế rất tốt để tranh thủ lợi ích từ cả hai cường quốc này.

“Điều quan trọng là không nên xem mối quan hệ của Thái Lan với Mỹ và Trung Quốc là một trò chơi ăn cả bên này ngã về không bên kia,” ông nói và cho biết Asean luôn muốn sự hiện diện của Hoa Kỳ trong khu vực như là một ‘lực lượng giúp ổn định’.

Tuy nhiên điều này cũng có thể có tác dụng ngược.

Sự can dự của Hoa Kỳ vào Biển Đông đã dẫn đến việc diễu võ giương oai từ phía Trung Quốc và những lời kêu gọi ngày càng gia tăng ở nước này về một lập trường cứng rắn hơn.

Tuy nhiên, căng thăng gia tăng giữa Mỹ và Trung Quốc, miễn là không leo thang thành xung đột, có thể có lợi cho các nước Asean.

“Họ (các nước Asean) không muốn Trung Quốc và Mỹ hoàn toàn đồng ý với nhau,” học giả Thái Lan Thitinan Pongsudhirak nhận định, “Những căng thẳng và mâu thuẫn này cho họ khả năng mặc cả và yêu sách.”

Lợi ích cạnh tranh nhau giữa hai cường quốc này có thể dẫn đến sự chia rẽ về các chính sách trong khối và điều này có thể làm tổn hại đến uy tín của Asean khi họ đang chuẩn bị hội nhập vào một cộng đồng kinh tế vào năm 2015.

“Hậu quả của việc chuyển hướng chiến lược của Mỹ là triển vọng về một Asean thống nhất là rất ít ỏi,” nhà phân tích Michael Montesano ở Viện nghiên cứu châu đông nam Á có trụ sở ở Singapore cho biết.

“Các thành viên của khối đều theo phe bằng cách này hoặc cách khác và điều này đặt Asean vào một tình thế không dễ chịu chút nào,” ông nói.

BBC